Krótko i węzłowato. Dlaczego złoto jest tak cenne?
- Tekst: Anna Łęcka
Pożądane od wieków, zapewniało status i bogactwo, było symbolem władzy i… utraty zmysłów na myśl o jego posiadaniu. Dlaczego to właśnie złoto bardziej niż jakikolwiek inny metal wywołuje w ludziach tyle emocji? Czym ten błyszczący metal jest lepszy od hipnotyzującej rtęci lub zaskakująco zmiennej miedzi?
Starożytny człowiek wykorzystywał materiały, które znalazł w swoim otoczeniu. Glina, drewno czy kamienie były od zawsze łatwo dostępne. Część materiałów takich jak brąz czy żelazo wymagały wiedzy i odpowiedniej technologii pozwalającej ich używać.
Dawny człowiek poszukując nowych surowców nie mógł przegapić też kolorowych minerałów lub błyszczących pomiędzy piaskiem rzecznym żółtych grudek. Wyróżniały się spośród innych substancji występujących w naturze. Pewnie budziły w nim podziw i zaciekawienie. Tak właśnie odkryto złoto (łac. aurum – świecący świt), pierwiastek chemiczny zaliczany do metali szlachetnych, który szybko podbił świat.
Czy na Ziemi jest dużo złota?
Na Ziemi złoto można znaleźć pod postacią ziaren lub płatków oraz związków z innymi pierwiastkami chemicznymi. Bryłki złota nazywane są samorodkami. Zdarza się, że ich masa wynosi nawet kilkadziesiąt kilogramów. Znalezienie takiego samorodka nie jest łatwe. Rudy złota występują bardzo rzadko. [1] Gdybyśmy zebrali całe ziemskie złoto (w tym to, do którego człowiek nie ma dostępu) i zrobili z niego kulę – to miałaby ona średnicę 46 kilometrów! Wydaje się, że to bardzo dużo? To jednak mało w porównaniu do innych pierwiastków. W przypadku miedzi taka kula miałaby średnicę 425 kilometrów, glinu 4054 kilometrów, a żelaza aż 7738 kilometrów. [2] To właśnie jeden z powodów, który czyni złoto tak wyjątkowym, cennym i pożądanym – jest ono rzadkim znaleziskiem. Co prawda, złoto można odkryć także w wodzie morskiej, łącznie jest go tam ponad 20 milionów ton, niestety pozyskiwanie go stamtąd nie jest opłacalne. [3]
Wielki złoty samorodek z Australii – waga 1,81 kg. Fot. James St. John, lic. CC BY
Fakt, że złotych samorodków nie znajdujemy pod każdym krzakiem, to jeszcze za mało, by zawróciło ono w głowach tak mocno. Ten metal zwrócił na siebie uwagę również dzięki wyjątkowym właściwościom. W porównaniu z innymi metalami charakteryzuje się dużą gęstością, czyli mówiąc potocznie jest bardzo ciężki. Jeśli będziecie mieli okazję wziąć do ręki sztabkę złota, taką samą sztabkę srebra i kolejną identyczną sztabkę aluminium, na pewno zauważycie, że pomimo identycznych rozmiarów, najcięższe będzie właśnie złoto. Jego gęstość wynosi 19,3 g/cm3, srebra 10,5 g/cm3, aluminium jedynie 2,7 g/cm3. Wydaje się, że 1 gram to bardzo mało. Sztabka złota o tej masie będzie niewiele większa od karty Nano SIM. Mimo tego z takiej ilości można wyciągnąć złoty drut o długość ponad 2 kilometrów. [4]
Sztabka złota ważąca jeden kilogram zmieści się w naszej dłoni i zajmie objętość porównywalną do trzech połączonych ze sobą pudełeczek zapałek. Trzymając w ręku taką sztabkę zdawałoby się, że to jedynie niewielki kawałek metalu, jednak cena takiego “kawałka” czystego złota to ponad 250 tys. złotych. Nie upuście jej więc z wrażenia! [5]
Być może największa sztabka złota – 250 kg. Japonia. Fot. PHGCOM, lic. CC BY-SA
Odporny jak złoto!
Kolejna ciekawą właściwością króla metali jest wyjątkowa odporność na czynniki, które mają negatywny wpływ na inne metale. Kontakt z powietrzem czy wodą nie spowoduje zmiany jego koloru i korozji. Tak dzieje się np. w przypadku miedzi. Jeśli widzieliście zielone dachy budynków to są one pokryte właśnie tym metalem, z początku był on pomarańczowoczerwony jednak pod wpływem czynników atmosferycznych miedź uległa utlenianiu i pokryła się zielonkawą patyną. [6]
Większość metali reaguje z kwasami tworząc związki chemiczne – sole, natomiast złoto jest odporne na ich działanie, chyba, że spróbujemy użyć dwóch kwasów na raz. Złoto wchodzi w reakcję z mieszaniną stężonych kwasów: chlorowodorowego i azotowego(V) czyli wodą królewską (łac. aqua regia). Tę właściwość można wykorzystać do oddzielania złota od srebra w ich stopie nazywanym elektrum oraz do recyklingu złota ze starej biżuterii. [7] W oczyszczaniu złota zastosowanie znalazła też rtęć, jest ona świetnym rozpuszczalnikiem, co pozwalało oddzielić go od innych zanieczyszczeń. Już starożytni Rzymianie wykorzystywali tę metodę. [8]
Od kiedy złoto czaruje ludzi?
Skąd w ogóle wiadomo jak ludzie w dawnych cywilizacjach wykorzystywali złoto? Wiemy już, że jest ono tak trwałe, że mimo upływy tysięcy lat nie ulega zniszczeniu. W bułgarskiej Warnie archeolodzy znaleźli dowody, że złoto było wykorzystywane już 4 tys. lat temu. W odkrytych w czasie prac budowlanych grobach znaleziono złotą biżuterię. [9]
3 tys. lat temu starożytnym Egipcjanom jego blask kojarzył się z bogiem słońca Ra, dlatego też złoto przeznaczone było głównie dla władców. Niecałe 100 lat temu w grobowcu faraona Tutanchamona znaleziono figurki bożków oraz liczne złote i pozłacane przedmioty. Sama trumna, w której spoczywał władca, wykonana była ze złota. Była chyba bardzo ciężka? Tak, to prawda – ważyła ponad 100 kg.
Sarkofag Tutanchamona, Za: thefactsite.com
Ostatnio dodane do Rozoom
Dzięki temu, że złoto jest bardzo miękkim metalem można łatwo go formować i tworzyć z niego biżuterię i ozdoby. Egipcjanie używali też naturalnego stopu złota ze srebrem (elektrum), z którego wykonywali monety. Odkryli, że złoto można stapiać z innymi metalami np. miedzią, niklem, co pozwala na uzyskanie jego różnych odcieni. Dodatkowo zwiększało to twardość metalu. W starożytności wytwarzano także monety szczerozłote o większej wartości niż te ze stopów. Pierwszą z nich wybito prawdopodobnie około 560 r. p.n.e. w Lidii w Azji Mniejszej. [5] [10] [11]
Ile złota już wydobyto?
Szacuje się, że dotychczas na świecie pozyskano prawie 200 tyś. ton złota. Całe znalezione do tej pory złoto zmieściłoby się w sześcianie o boku 28 m (budynek Cogiteonu będzie miał wysokość 23 m). [12]
Jedynie ok. 1/3 z tej ilości została wydobyta od czasów starożytnych Egipcjan do pierwszej połowy XIX w., kiedy nastąpiła gorączka złota. Spowodowały ją odkrycia samorodków w różnych regionach świata. Poszukiwacze drogocennego metalu licząc na szybki zysk i bogactwo licznie przybywali w złotonośne okolice. Konsekwencją tego był nie tylko rozwój gospodarczy, ale też wzrost liczby ludności na terenach, gdzie odkryto złoto. [12]
Super Pit, odkrywkowa kopalnia złota w Australii. Za: wikiwand.com
Ilość zasobów złota na świecie ciągle maleje, szacuje się, że obecnie jest go około 50 000 ton. Kraje, które posiadają największe jego rezerwy to Australia, Rosja i Stany Zjednoczone. Natomiast najwięcej złota rocznie wydobywają Chiny. [13]
Tekst powstał przy współpracy z Tomaszem Kowalczykiem
