Chlor zawdzięcza nazwę swojej barwie. W języku greckim słowo chloros oznacza kolor jasnozielony, porównywany do zieleni młodych liści. W temperaturze pokojowej jest gazem. Jako pierwiastek (w stanie wolnym) możemy go znaleźć  jedynie w gazach wulkanicznych, ale jego ilość jest tam bardzo mała. W skorupie ziemskiej występuje w tysięcznych procenta zawartości. Gdzie w takim razie znajdziemy większe ilości chloru?

Chlor jest bardzo reaktywny, łatwo reaguje z innymi pierwiastkami, tworząc związki chemiczne. Najbardziej popularnym z nich, takim z którym mamy do czynienia na co dzień, jest chlorek sodu nazywany też halitem. Znajdziemy go w każdym sklepie spożywczym oraz swoich kuchniach – jest to nic innego jak sól kuchenna. Inne minerały, w których obecny jest ten pierwiastek to chlorek potasu – sylwin oraz bardziej skomplikowany w swojej budowie i składzie, uwodniony (czyli zawierający w sobie wodę) chlorek potasu i magnezu – karnalit. Chlor może tworzyć też wiele innych związków, np. kwasy, z których najbardziej popularny jest kwas chlorowodorowy (HCl) o potocznej nazwie kwas solny oraz tlenki. Występuje on także w substancjach wytwarzanych przez grzyby, algi czy glony, nazywanych związkami chloroorganicznymi. (1) (2)

Wróg czy przyjaciel?

Jeśli weźmiemy pod uwagę jedynie fakt, że czysty chlor w naturze praktycznie nie występuje oraz jest gazem, z którym kontakt może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a nawet uduszenia – to łatwo o wniosek, że ma on same wady. Podczas I Wojny Światowej chlor został użyty po raz pierwszy jako broń chemiczna. Wydawało się, że będzie to idealny środek bojowy, cichy i niewidoczny, w odpowiednim stężeniu powodujący śmierć przeciwnika. Jednak chlor jest gazem i zastosowanie go na otwartej przestrzeni w wietrzny dzień powodowało niekontrolowane rozprzestrzenianie.

Jednym z miejsc, gdzie użyto tej broni były pola pod Bolimowem (maj 1915 roku), oddalonym o około 15 kilometrów od Skierniewic. Ze względu na warunki pogodowe podjęto kilka prób ataku, a gdy już do niego doszło ucierpieli nie tylko Rosjanie przeciwko, którym skierowana była ofensywa, ale też Niemcy, którzy tej broni użyli. Ale przecież nikt z nas nie chce wykorzystywać właściwości chloru w takich celach. Czy jest nam w ogóle potrzebny?

Jak działa wybielacz?

Jednym ze związków, w których „udziela się” chlor jest podchloryn sodu (NaOCl). Wchodzi on w skład wybielaczy, których możemy użyć do odplamiania tkanin. Tylko jak działa taki wybielacz? Kiedy na naszą koszulę spadnie np. kropla sosu pomidorowego, powstanie plama, ponieważ w pomidorach obecny jest barwnik. W jego skład wchodzą grupy atomów nazywane chromoforami. Pochłaniają niektóre barwy światła, a inne odbijają, są przez to odpowiedzialne za widzenie przez nas barw. Tlen, który możemy znaleźć w wybielaczu rozkłada wiązania w chromoforach przez co przestają one pochłaniać światło widzialne i plamy stają się niewidoczne. Można by pomyśleć, że to magia, a to jednak nauka. (10) (11)

Podchloryn sodu ma też silne właściwości odkażające. Skutecznie zabija bakterie, niszcząc ich białka. Zwalcza też wirusy, grzyby i glony. Właśnie dlatego znalazł on zastosowanie w przemyśle jako substancja służąca do dezynfekcji. Unieszkodliwia nawet takie toksyny jak botulina, zwana potocznie jadem kiełbasianym. To jedna z najgroźniejszych trucizn.

Wykorzystywany jest też do odkażania instalacji wodnych oraz wody w basenach. Zaletą stosowania podchlorynu sodu jest fakt, że po jego użyciu w wodzie pozostaje nieznaczna ilość chloru, która powstrzymuje mikroorganizmy przed ponownym wzrostem. Podchloryn znajdziemy również w środkach do czyszczenia łazienek i toalet. Działanie chloru przeciw drobnoustrojom zostało wykorzystane w preparatach służących do pielęgnacji i oczyszczania ran, odleżyn i owrzodzeń.  Tak więc chlor może być świetną bronią w wielu dziedzinach, na szczęście nie tylko tych militarnych.

Chlor w ludzkim ciele

Chlor wchodzi w skład ludzkiego ciała. Można go znaleźć we krwi i innych płynach ustrojowych, również w zębach, skórze i kościach. W diecie człowieka jest ważnym składnikiem. Dzienne zapotrzebowanie na ten makroelement wynosi jedynie 190 mg dla noworodka, następnie rośnie wraz w wiekiem i dla pięćdziesięcioletniego człowieka osiąga wartość maksymalną 2300 mg. Co ciekawe, zapotrzebowanie na chlor zaczyna spadać po pięćdziesiątych urodzinach, a po ukończeniu 75 lat wynosi już około 1850 mg. Jego głównym źródłem w diecie jest sól kuchenna, którą znajdziemy też w wielu produktach, takich jak sery żółte, wędliny, ryby, oliwki. Występuje również w wodzie pitnej i niektórych wodach mineralnych.

Chlor jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a jego niedobór może wystąpić w stanach odwodnienia i osłabienia, związanych z intensywnym wysiłkiem fizycznym, podwyższoną temperaturą czy wymiotami. (6)

W znacznych ilościach chlor pojawia się też w układzie pokarmowym – szczególnie w żołądku. Organizm ludzki wytwarza 2 litry soku żołądkowego na dobę. Jego składnikiem jest kwas chlorowodorowy (solny) o stężeniu około 0,5% co oznacza, że w 100 gramach soku znajduje się 0,5 grama kwasu solnego. Dla porównania w stężonym 38 % kwasie solnym mamy w wodzie 38 gramów substancji. (7) Kwas solny unieszkodliwia bakterie, które mogły wraz z pożywieniem dostać się do organizmu. Nie mogą one przetrwać ze względu na kwasowy odczyn w żołądku. Kwaśne środowisko jest też niezbędne, aby mógł zadziałać enzym pepsyny, który pozwala na trawienie białek. (8) (9)

Jak więc widzimy chlor jest pierwiastkiem, który jest stale obecny w naszym życiu. Jest ważnym składnikiem organizmu i chociaż jego niedobór jest niezwykle rzadki to w skrajnych przypadkach może powodować nawet śmierć. I nie zapominajmy, że to właściwości chloru sprawiają, że nasze ubrania są czyste, a w łazienkach nie grasują groźne bakterie.

Źródła:

1. www.britannica.com/science/chlorine
2. www.eurochlor.org/about-chlor-alkali/chlorine-in-nature/
3. dzieje.pl/artykulyhistoryczne/gaz-pod-bolimowem
4. trojden.pl/podchloryn-sodu/
5. www.izz.waw.pl/component/content/article/10-edukacja/zasady-prawidowego-ywienia/222-normy-na-sod-i-chlor-dla-ludnoci-polski
6. zasadyzywienia.pl/chlor.html
7. annagadowska.com/fizjologia-trawienia/
8. iai.asm.org/content/76/2/639
9. www.integrativepro.com/Resources/Integrative-Blog/2016/The-Role-of-Hydrochloric-Acid-in-Aiding-Digestion
10. home.howstuffworks.com/bleach.htm
11. www.chemistryexplained.com/Ar-Bo/Bleaches.html