Czy zastanawialiście się kiedyś z czego można stworzyć okazałe budowle? Pierwsze, co przychodzi na myśl to oczywiście beton, cegła, kamień czy drewno. Wśród materiałów często wykorzystywanych są jednak takie, co do których wytrzymałości można mieć obiekcje – jak gliniasty muł czy trzcina.

Zaraz, zaraz przecież zbudować budynek to znaczy wznieść obiekt mający fundamenty, ściany i dach. Musi być on także na stałe związany z podłożem, na którym stoi [1]. A z trzciną co najwyżej kojarzy się szałas lub pokrycie dachu, które możemy zobaczyć w skansenach etnograficznych. Czy konstrukcja zbudowana z trzciny może mieć okazałą formę architektoniczną?

Rzeki budują

Wyobraźcie sobie krainę, której istotnym składnikiem są rzeki i podmokłe obszary nadrzeczne. Na takich terenach rozwijały się największe cywilizacje starożytne jak chociażby Egipt nad Nilem, cywilizacje Mezopotamii nad Tygrysem i Eufratem czy cywilizacja chińska nad Żółtą Rzeką.

Myślimy Egipt i od razu widzimy piramidę. Piramidy w Gizie to jeden z siedmiu cudów świata starożytnego, który przetrwał do dziś. Te spektakularne budowle wykonane zostały z kamienia. (Zachęcam abyście samodzielnie sprawdzili i porównali jakie wymiary ma Piramida Cheopsa w Gizie i Piramida Słońca w azteckim Teotihuacán.)

Natomiast na terenie Mezopotamii głównym materiałem budowlanym była glina. Budowniczowie z tych obszarów wznosili okazałe gmachy z cegieł wyrabianych z mułu lub gliny. Jako baza konstrukcyjna wykorzystywane były cegły suszone, jedynie ściany zewnętrzne wykańczali wypalonymi cegłami, niekiedy pięknie zdobionymi i szkliwionymi. Jednak te budynki, ze względu na materiał, z którego zostały wykonane, łatwo niszczeją.

Taki los spotkał np. zigguraty – mezopotamskie budowle świątynne w kształcie piramidy. Rdzeń tych budowli wykonany był z suszonej na słońcu cegły. Jest to materiał o wiele mniej trwały niż cegła wypalana w wysokiej temperaturze. Dlatego zigguraty często były odbudowywane lub remontowane. Jednym z takich budynków, w miarę dobrze zachowanych od czasów starożytnych, jest ziggurat w Ur.

Pochodzący z około 2100 r. p.n.e. zbudowany był na planie prostokąta o wymiarach około 62 x 43 metry [7]. Zigguraty mogły mieć bardzo imponujące rozmiary. W Babilonie znajdował się ziggurat E-temenanki, który opisał starożytny grecki historyk Herodot [3]. Zbudowany był na planie kwadratu o boku 90 metrów, a jego wysokość określa się również na 90 m [4]. Niestety zachowały się jedynie jego fundamenty.

Mówiąc o innych budowlach z suszonej cegły mułowej warto wspomnieć o największym budynku na świecie wykonanym tą techniką. To Wielki Meczet w Dżenne (Mali).

Zajmuje on powierzchnię ograniczoną krawędziami o długości 75 x 75 metrów. Wysokość jego ścian to nawet 16 metrów. Budowla ta posiada trzy schodkowe minarety, a ściany mają zróżnicowane ukształtowanie nadające jej niezwykłego charakteru. Szczególne dla tego budynku są także wystające z boków belki. Belki te utrzymują konstrukcję i pozwalają na unikanie pęknięć, wynikających  z  dużych zmian temperatury i wilgotności. Służą one także za rusztowanie w czasie cyklicznych i uroczystych napraw. Wtedy to ściany pokrywane są tynkiem mułowym [6].

Co jednak z tą trzciną? Ano właśnie…

Tak, budynek przedstawiony na zdjęciach wykonany jest z trzciny. Jest to dom ceremonialny z południowego Iraku. Teren ten to historyczna Mezopotamia. Zamieszkująca go ludność Ma’dan, wznosiła takie domy w stylu architektonicznym określanym jako Mudhif [9].

Tradycyjne domy mieszkalne Ma’dan wyplatano z trzcin rosnących na rozlewiskach. Szkielet całego budynku opiera się na kolumnach z wiązek trzcin i mat. Misterność oraz różnorodność mat nadają fasadzie ciekawego wyglądu. Niektóre z mat mogą być wyplatane w taki sposób, że tworzą perforację, zapewniając wnętrzu światło i wentylację [10-12].

Konstrukcja ścian i dachu zbudowana jest dzięki wyplataniu wiązek w łuk.  Mniejsze belki z wiązek trzcinowych są wiązane w poprzek kolumn, zapewniając stabilizację. To dlatego całość domu może mieć dość okazałą wielkość. Długość takiego domu osiąga nawet  do 45 metrów. Wysokość kolumn, które łączy się w łuki może osiągać do 10 metrów [8].  Sprawdźcie sami,  jak niesamowicie wyglądają poszczególne etapy pracy przy powstawaniu budynku w stylu Mudhif – maison-monde.com/maisons-marais-iraq/.

Taki typ budynku z trzciny (konstrukcja łukowa tworząca wejście) dawni mieszkańcy przedstawili na płaskorzeźbie koryta, które odnaleziono podczas wykopalisk w Uruk. Datowane jest ono na okres 3300 lat p.n.e. Budownictwo trzcinowe ma więc długą historię [13].

Wykorzystanie trzciny pozwala pięknie i użytecznie uformować bryłę budynku. Do podstawowych zasad projektowania i wznoszenia budowli, określonych przez starożytnego architekta Witruwiusza, brakuje jej tylko trwałości [5].

Piękno kształtów i form, jakie uzyskiwali ludzie, wznosząc obiekty z materiałów słabo odpornych na upływ czasu przenoszono często na styl budownictwa z kamienia. Ale o tym już innym razem.

Na zdjęciu w nagłówku: fasada domu Mudhif, za: maison-monde.com/maisons-marais-iraq/

Źródła:

[1] pl.wikipedia.org/wiki/Budynek

[2] McIntosh J., Twist C. (2002)  – Cywilizacje – dziesięć tysięcy lat historii starożytnej, Muza S.A.

[3] Herodot – Dzieje, Księga pierwsza – edukacja.3bird.pl/download/archeologia/archeologia-herodot-dzieje.pdf

[4] Müller W., Vogel G. (2003) – Atlas architektury, Tom I, Prószyński i S-ka

[5] Basista A. (2009) – Architektura i wartości” TAiWPN UNIVERSITAS

[6] Irving M (2008) – 1001 budynków które musisz zobaczyć, Elipsa

[7] Llera R.R. (2008) – Historia Architektury, BUCHMANN Sp. z o.o.

[8] Almusaeda A., Almassad A. (2015) –  Building Materials in Eco-energy Houses from Iraq and Iran, Case Studies in Construction Materials, vol. 2, www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214509515000029

[9] www.zmescience.com/other/feature-post/mesopotamian-venice-lost-floating-homes-iraq/

[10] www.witpress.com/elibrary/wit-transactions-on-ecology-and-the-environment/113/19193

[11] www.atlasobscura.com/places/mudhif-houses

[12] maison-monde.com/maisons-marais-iraq/

[13] www.britishmuseum.org/collection/object/W_1928-0714-1