Kraków, 05.04.2024

Historia projektu

Małopolskie Centrum Nauki Cogiteon jest instytucją kultury Województwa Małopolskiego, powołaną 15 grudnia 2017 roku. Prace koncepcyjne nad utworzeniem centrum rozpoczęły się wcześniej. W połowie 2016 roku w Departamencie Inwestycji Strategicznych Województwa Małopolskiego powstały założenia merytoryczne i kierunki rozwoju, które określały m.in. charakter instytucji, zakres jej działania, tematykę wystawy stałej.

Równocześnie trwały prace nad ustaleniem lokalizacji centrum. W zasobach Województwa nie było odpowiednio dużej nieruchomości. Spośród wielu opcji jako najbardziej optymalna została wybrana propozycja zlokalizowania centrum w Czyżynach. W wielu miejscach Krakowa działki mają skomplikowany układ oraz trudną sytuację własnościową. Tak nie było w tym przypadku. Pola uprawne należały do osoby prywatnej, a pozostałe działki do podmiotów publicznych (Miasto Kraków oraz Politechnika Krakowska). To pozwoliło na szybkie pozyskanie gruntów. Nie bez znaczenia była też dostępność komunikacyjna i sąsiedztwo innej instytucji kultury Województwa Małopolskiego – Muzeum Lotnictwa Polskiego.

O tym jak będzie wyglądał sam obiekt w lutym 2018 roku zdecydowała komisja międzynarodowego konkursu architektonicznego, która spośród 45 propozycji wybrała koncepcję przygotowaną przez pracownię Heinle, Wischer und Partner Architekci. Zakładała ona postawienie 4 pawilonów, połączonych wspólną elewacją. Obiekt miał mieć trójkątny kształt i wznosić się stopniowo z poziomu gruntu od strony pasa startowego dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny w kierunku al. Bora-Komorowskiego, gdzie osiągał maksymalną wysokość – 23 metry. Taka koncepcja została ostatecznie zrealizowana.

Nazwa

We wrześniu 2018 roku do dotychczasowego szyldu: Małopolskie Centrum Nauki dołączył człon „Cogiteon”. Nowa nazwa została wykreowana, aby podkreślić unikalność przedsięwzięcia. Cogiteon zawiera łacińskie „myślę” oraz nawiązuje do kartezjańskiego „Cogito ergo sum”. Czerpie z łaciny, greki i języka angielskiego, podkreślając humanistyczne wątki, jakie będą eksplorowane w działalności centrum. Łączy ze sobą naukę i sztukę (m.in. poprzez odniesienie do odeonu i poezji Zbigniewa Herberta).

Działalność edukacyjna

Mimo braku docelowej siedziby Cogiteon w lutym 2019 roku rozpoczął działalność edukacyjną. Przyjęła ona formę mobilnej wystawy oraz pokazów popularnonaukowych organizowanych w szkołach i plenerze. W ciągu 5 lat w naukowych prezentacjach, organizowanych przez animatorów centrum, uczestniczyło ponad 118 tys. osób.

Budowa Cogiteonu

Do projektowania szczegółowych rozwiązań architekci wykorzystywali technologię modelowania informacji o budynku BIM (Building Information Modeling). Program komputerowy przelicza w niej siły i ilości materiałów, jakich należy użyć do budowy, a każdy element obiektu ma odzwierciedlenie w rzeczywistości wirtualnej. Pozwoliło to na usprawnienie procesu oraz wprowadzanie korekt już na etapie tworzenia trójwymiarowego obrazu powstającego budynku.

Po wygenerowaniu pełnej dokumentacji w lipcu 2020 roku Cogiteon ogłosił przetarg na generalnego wykonawcę. Wpłynęło 11 ofert spośród których najkorzystniejszą przedstawiła firma HOCHTIEF Polska S.A. Zgodnie z umową podpisaną 2 lutego 2021 generalny wykonawca przystąpił do pierwszych prac w kolejnym miesiącu. Do końca roku prace konstrukcyjne objęły całą długość i szerokość obiektu.

Ostateczny koszt budowy wyniósł 212,7 mln zł. Inwestycja była realizowana częściowo w okresie pandemii koronawirusa, a następnie realiach wojny w Ukrainie. Skutkowało to wysoką inflacją, trudnościami w dostępie do materiałów budowlanych oraz odpływem wykwalifikowanych pracowników. Mimo to proces realizacji inwestycji był w tym czasie stale kontynuowany. W trakcie prac odkryto pozostałości niemieckiego schronu paliwowego z okresu II wojny światowej. Po zabezpieczeniu i częściowej rekonstrukcji obiekt został wkomponowany w przestrzeń parkową.

Sama budowa trwała 33 miesiące. Jednym z najbardziej skomplikowanych procesów był montaż dźwigarów przewieszonych nad halą wystaw i podtrzymujących zielony dach. Kratownice mają 36 metrów długości i ważą 20 ton. Budynek ma 14 tys. m² powierzchni użytkowej, około 400 pomieszczeń, a wewnątrz znalazło się w sumie około 500 kilometrów kabli. Do budowy wykorzystano ok 3 tys. ton stali. To ilość z której można by postawić dwa i pół Mostu Piłsudskiego w Krakowie. Spora jest też ilość przeszkleń: 6500 m². To obszar odpowiadający 1/6 powierzchni krakowskiego Rynku Głównego.

Budynek wielofunkcyjny

W najwyższej części Cogiteonu, od strony al. Bora-Komorowskiego, znajduje się główne wejście do obiektu, zejście do podziemnego holu oraz strefa konferencyjna. Na pierwszym piętrze są dwie sale: Idea i Logika, a na drugim aula Eon mogąca pomieścić 280 osób.

Podziemny hol główny to strefa obsługi zwiedzających. W jednym miejscu znalazły się kasy biletowe, punkt informacji oraz naukowy sklep Cekwadrat. Na tym poziomie jest samoobsługowa szatnia, przestrzenie wystaw czasowych, sala dla grup ze sceną oraz Strefa Emocji – wyjątkowa immersyjna enklawa. W jej wnętrzu będą się odbywać audiowizualne spektakle 360^O. Dalej znajdują się bramki wystawy stałej, sala eventowa Cogito oraz laboratoria.

Z poziomu chodnika można wejść do Restauracji oraz Akademii Dzieci – osobnej przestrzeni dedykowanej dzieciom w wieku 3-6 lat. Do dyspozycji przedszkolaków jest osobna wystawa o rodzimej przyrodzie – w zależności od aranżacji w stylistyce łąki lub lasu. Cogiteon dysponuje też zapleczem warsztatowo-technicznym w którym znajdują się m.in. wycinarki laserowe, maszyny CNC czy waterjet, wykorzystujący do czyszczenia i wycinania materiałów wodę pod wysokim ciśnieniem.

Wystawa stała „Człowiek i jego marzenia”

To główna przestrzeń ekspozycyjna Cogiteonu. Obejmuje 2,2 tys. m² powierzchni, podzielonej na 5 sal w której znajduje się około 100 eksponatów interaktywnych. Urządzenia zostały zaprojektowane specjalnie dla instytucji przez naukowców, ekspertów i artystów. Oznacza to, że Cogiteon nie powiela narracji istniejących już centrów nauki.

W marcu 2019 roku konkurs na scenografię wystawy wygrało studio Koza Nostra z Krakowa, a w grudniu 2020 roku Cogiteon ogłosił 6 przetargów na realizację poszczególnych grup eksponatów. Do połowy kolejnego roku podpisano umowy z wykonawcami.

Ekspozycja „Człowiek i jego marzenia” podzielona jest na 5 obszarów tematycznych, zatytułowanych kolejno:
- Jak się czujesz?
- Co nas łączy?
- Jak działa świat?
- Jak zmieniamy Ziemię?
- Jak to sobie wyobrażasz?

Dzięki poszczególnym instalacjom można m.in. poznać wnętrze układu pokarmowego człowieka, wkręcić się w kolejne warstwy Ziemi czy wyprawić w kosmos. Łączny koszt wyposażenia przestrzeni wystawienniczych i edukacyjnych wyniósł prawie 27 mln zł.

6 laboratoriów i pracowni edukacyjnych

Cogiteon dysponuje również szerokim zapleczem do prowadzenia warsztatów edukacyjnych. Małopolskie Centrum Nauki uruchomi:
- Laboratorium Smaków (z dostępem do zaplecza kuchennego)
- Laboratorium Cząstek (fizyka)
- Laboratorium Reakcji (chemia)
- Laboratorium Przyrody
- Pracownię Techniki
- Pracownię Innowacji

Przestrzenie te są wyposażone w profesjonalne instalacje i urządzenia. Dygestoria pokazowe pozwalają w bezpieczny sposób prześledzić przebieg reakcji chemicznych. Spektakularna makieta doliny rzecznej oraz tor wodny z miniaturowymi stawami rybnymi, urządzeniami hydrotechnicznymi oraz nadrzecznym miastem wprowadza narrację o zasobach wody, jej obiegu w przyrodzie oraz zagrożeniach powodziowych. W Laboratorium Przyrody zainstalowane są wiwaria i akwaria. Wkrótce też zacznie działać szklarnia. Przestrzenie w Cogiteonie są zróżnicowane i dostosowane do potrzeb nowoczesnej edukacji. Ich specjalistyczne wyposażenie kosztowało 8,7 mln zł.

Park i ogród na dachu

Cała inwestycja mieści się na 4 hektarach terenu. 2/3 tej powierzchni zajmuje zieleń w różnej postaci. W parku rośnie 296 nowych drzew. 12 z nich znalazło się również na zielonym dachu. Są byliny, trawy, kwiaty, łąki, plac zabaw oraz eksponaty plenerowe. Unikalnym rozwiązaniem w skali Krakowa jest ścieżka spacerowa z ogrodami poprowadzona po dachu z którego rozciąga się panorama na miasto, a przy sprzyjających warunkach pogodowych również pasma gór.

Co ważne – zewnętrzny teren rekreacyjny jest dostępny dla mieszkańców i stanowi uzupełnienie oferty edukacyjnej Cogiteonu.

Rozwiązania ekologiczne

Cogiteon jest zagłębiony w ziemi, a w jego podziemiach znajdują się też nowoczesne instalacje, które pozwalają na minimalizowanie zasobów potrzebnych do utrzymania obiektu. Zastosowanie pompy ciepła, która współpracuje ze zbiornikiem lodu, pomaga w utrzymaniu odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach. Kolejny zbiornik gromadzi wody opadowe, które wykorzystywane są do podlewania roślin na dachu. Budynek wyposażony jest w inteligentny system sterowania BMS, a ledowe oświetlenie pracuje w systemie DALI. Na parkingu znalazła się również nowoczesna ładowarka samochodów elektrycznych.

Dofinansowanie unijne

Projekt został zrealizowany dzięki dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej. Całkowity koszt wyniósł ponad 284 mln zł z czego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego wydatkowano 196 mln zł, a zaangażowanie środków z budżetu województwa wyniosło 88 mln zł. Instytucja zrealizowała aż 58 postępowań przetargowych.

Otwarcie 21 i 22 czerwca 2024

Aktualnie trwa przeprowadzka instytucji do nowej siedziby. Po kompleksowym urządzeniu wszystkich pomieszczeń, przetestowaniu urządzeń, przeszkoleniu kadry oraz przeprototypowaniu zajęć edukacyjnych Cogiteon będzie gotowy na przyjęcie pierwszych gości.

Oficjalne otwarcie odbędzie się 21 i 22 czerwca. Zaplanowane są niezwykłe koncerty, spotkania z światowej klasy naukowcami, pokazy popularnonaukowe oraz mapping na elewacji obiektu. O szczegółowym programie wydarzenia będziemy sukcesywnie informować.

Jeszcze w tym roku Cogiteon planuje cykl kosmicznych spotkań i warsztatów, organizację eventów z kuchnią molekularną oraz otwarcie wystaw czasowych na ścieżce „Zrównoważona przyszłość”. Będą one dotyczyły m.in. elektromobilności. W dalszej perspektywie planowana jest organizacja Festiwalu Snów, co nawiązuje do tematyki jednego z eksponatów wystawy stałej.

Zgodnie z hasłem „Odkryj to!” Cogiteon będzie miejscem unikalnych doświadczeń.